董卿华丽转身朗读者 ：因为前20年的使命已经完成
| О?т?ст?к Африка Республикасы а?ылш. Republic of South Africa африкаансша -{Republiek van Suid-Afrika}- венд. Riphabu?iki ya Afurika Tshipembe коса. iRiphabliki yomZantsi Afrika зулу iRiphabhuliki yaseNingizimu Afrika свати iRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika сесото Rephaboliki ya Afrika Borwa тсвана Rephaboliki ya Aforika Borwa | |||||
| |||||
| ?ран: ??рт?рл? адамдар б?рлесед?? | |||||
| ?н?ран: ?National anthem of South Africa? (ты?дау ) | |||||
| |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ??рылды | О?т?ст?к Африка Ода?ы | ||||
| Т?уелс?зд?к к?н? | 31 мамыр 1961 жыл (?лыбританиядан) | ||||
| Мемлекетт?к ??рылымы | |||||
| Ресми т?лдер? | а?ылшын т?л?, африкаанс, венда, зулу, коса, о?т?ст?к ндебеле, свати, солт?ст?к сото, сесото, тсвана, тсонга | ||||
| Елорда | Претория (?к?мш?л?к) Кейптаун (за?ды) Блумфонтейн (сотты) | ||||
| ?р? ?алалары | Йоханнесбург, Кейптаун, Дурбан, Претория | ||||
| ?к?мет т?р? | Федаративт? президентт?к республика | ||||
| Президент? Вице-президент? |
Сирил Рамафоса Дэвид Мабуза | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аума?ы ? Барлы?ы ? % су бет? |
?лем бойынша 24-ш? орын 1 221 037 км2 0,380 | ||||
| Ж?рты ? Сарап (2018) ? Сана? (2011) ? Ты?ызды?ы |
▲ 57 725 600[1] адам (24-ш?) 51 770 560 адам 42,4 адам/км2 (169-шы) | ||||
| Экономикасы | |||||
| Ж?? (А?Т) ? ?орытынды (2019) ? Жан басына ша??анда |
$819 млрд.[2] $ (30-шы) 14,042[2] $ (90-шы) | ||||
| Ж?? (номинал) ? ?орытынды (2019) ? Жан басына ша??анда |
386 млрд.[2] $ (35-ш?) 6,609[2] $ (88-ш?) | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,699 [3] (орташа) (113-ш?) | ||||
| Валютасы | О?т?ст?к Африкалы? рэнд | ||||
| ?осымша м?л?меттер | |||||
| Интернет ?йш?г? | .za | ||||
| ISO коды | ZA | ||||
| ХОК коды | RSA | ||||
| Телефон коды | +27 | ||||
| Уа?ыт белдеулер? | UTC+2, UTC+3:00 ж?не Africa/Johannesburg | ||||
.svg)
О?т?ст?к Африка Республикасы (?ыс?аша — ОАР) – Африка континент?н?? о?т?ст?к жартысында?ы мемлекет. ОАР солт?ст?кте – Намибия, Ботсвана ж?не Зимбабвемен, ал солт?ст?к-шы?ыста – Мозамбик ж?не Эсватини елдер?мен шектесед?. ОАР-ды? ?ш?нде Лесото ел-анклавы орналас?ан. ОАР Африканы? к?п?лты мемлекеттерд?? ?атарында. ?лтты? мейрамы – 27 с?у?р – Бостанды? к?н? (1994). Б??-ны? (1945), Африка Б?рл?к ?йымыны? (ОАЕ) м?шес? (1994). Хал?ы 59 млн.
ОАР – ядролы? ?аруды жасап, одан ?з ерк?мен бас тарт?ан ел.
Таби?аты
[??деу?| ?айнарын ??деу]ОАР О?т?ст?к Африка таулы ?ст?рт?н?? о?т?ст?к шет?н ала орналас?ан. Шы?ысын Айда?ар таулары (би?кт?г? 3482 м), О?т?ст?к Африка жа?алауын бойлай Кап таулары алып жатыр. Пайдалы ?азбалары – алтын, уран, ?алайы, марганец, хромит, хризотил-асбест, мыс. Климаты ысты? ж?не ыл?алды тропикт?к, о?т?ст?к-шы?ысы субтропикт?к. Жаз айларыны? орташа температурасы 18 – 27°С, ?ыс айларында 7 – 18°С. ?ст?ртт?? жылды? жауын-шашын м?лшер? 150 – 750 мм. О?т?ст?г?нде жаз айларыны? орташа температурасы 13 – 21°С. Жылды? жауын-шашын м?лшер? 650 – 700 мм; Айда?ар тауыны? шы?ыс беткейлер?нде 1000 – 2000 мм, Атлант те??з? жа?алауында 60 – 100 мм. Басты ?зендер? – Оранжевая (Вааль саласымен) ж?не Лимпопо. Елд?? шы?ысына ?арай саванналар, Айда?ар тауларында м??г? жасыл таулы субтропикт?к б?талар, ?шк? аудандарда т?кенд? б?талар ?сед?.
Тарихы
[??деу?| ?айнарын ??деу]?аз?рг? ОАР жер?н адамдар к?не тас д?у?р?нен бастап мекендеген. Нег?зг? хал?ы готтентоттар мен бантулар. Б?ра? оларды? ежелг? ж?не орта ?асырлар тарихы ж?н?ндег? деректер жо?ты? ?асы. 15 ?асырда португалды?тар, испанды?тар ж?не голланды?тар жерг?л?кт? халы?пен сауда ?атынастарын орнатты. Еуропалы?тар арасынан б?л айма?ты отарлауды голланды?тар мен а?ылшындар бастады. Голланды? Ост-?нд? компаниясы 1652 ж. Кап отарын ??рды. 18 ?асырды? 70-жылдарынан бастап Голландия мен Франциядан б?л жерге к?птеген кел?мсектер ?оныстанып, жерг?л?кт? халы?тарды ?анау ар?асында байи т?ст?. Оларды? ?рпа?тары бурлар, 19 – 20 ?асырларда африканерлер деп аталды.
О?т?ст?к Африка айма?ына талас 18 ?асырды? ая?ында а?ылшындарды? пайдасына шеш?лд?. 1806 жылы Кап отары а?ылшындарды? иел?г?не ?тт?. 1838 жылы бурлар зулуларды? жер?н басып алып, Наталь Республикасын ??рды. 1843 жылы Натальды а?ылшындар ?здер?не ба?ындырды. 19 ?асырды? жартысында бурлар ек? ?р? мемлекет – Трансвааль ж?не Ер?кт? ?ыз?ылт Республикаларын жариялады. Оларды Англия, Германия ж?не Ресей мойындады. ?лыбритания 19 ?асырды? 70-жылдары бурларды жаулау?а к?р?с?п, н?тижес?нде 1902 жылы Трансвааль мен Ер?кт? ?ыз?ылт республикалары а?ылшын отарына айналды. Еуропалы?тарды? О?т?ст?к Африка?а а?ылуына 19 ?асырды? 60 – 70-жылдары ашыл?ан алмас, алтын ?орлары себеп болды. Шетел компаниялары африканды?тарды ?азба ж?мыстар?а, жол салу?а пайдаланды, оларды арнайы аудандар?а (резервациялар?а) зорлы?пен шо?ырландырды. 1910 жылы ?лыбритания отарларын б?р?кт?р?п, О?т?ст?к Африка Ода?ын (ОАО) ??рып, ол доминион ???ы?ын алды. ОАО-да бас?а жерлерде кездеспейт?н н?с?лш?лд?к ж?не апартеид т?рт?б? орнатылды.
Жерг?л?кт? африкалы?тардан шы??ан зиялылар мен а?с?йектер ?к?лдер? 1912 жылы ?а?тарда О?т?ст?к-Африкалы? т?земд? ?лтты? конгрест? ?йымдастырып, ол кей?н Африка ?лтты? конгрес? (А?К) болып аталды. 1-д?ниеж?з?л?к со?ыс кез?нде ОАО-ны? экономикасы ал?а басып, монополист?к топтар ??рылды. Со?ыс кез?нде ?лыбританияны ?олда?ан ОАО нем?стерд?? б?рын?ы отары бол?ан О?т?ст?к-Батыс Африканы (?аз?рг? Намибияны) бас?арып, со?ыстан кей?н елде ?лт-азатты? ?оз?алыс басталды. 1920 жылы к?с?пода?тар б?рлест?ктер?, 1921 жылы О?т?ст?к Африка коммунист?к партиясы ??рылды. 1924 – 1933 жылы жерг?л?кт? ?к?мет н?с?лш?лд?к ж?не апартеид т?рт?б?н одан ?р? жал?астырды.
2-д?ниеж?з?л?к со?ыс жылдары ОАО ?лыбритания жа?ында со?ыс?а ?атысты. Со?ыс кез?нде ОАО-да ?нд?р?с салалары дамып, экономика к?тер?лд?. А?Ш капиталы Англия капиталын ы?ыстырды. 1961 жылы О?т?ст?к Африка Республикасы жарияланып, ел Британ Достасты?ынан шы?ты. 1976 – 1978 жылы н?с?лш?лд?кке ?арсы ереу?лдер к?шейд?. 1979 жылы ?к?мет к?с?пода?тарды? ?ызмет ?стеу?не р??сат берд?, ?ара н?с?лдерд?? ж?мыс?а орналасуына м?мк?нд?к берет?н жа?а за?дар ?абылданды. 1984 жылы жа?а конституция бек?т?л?п, президентт?к бил?к енг?з?лд?. Парламентте еуропалы?тар, ?нд?стер, т?рл?-т?ст?лер палаталары ??рылды. Б?ра? жерг?л?кт? халы? ???ы?сыз жа?дайда ?алды. Б??ан ?арсылы? рет?нде А?К 1983 жылы Б?р?ккен демократиялы? майдан (БДМ) ??рды. Елде жаппай ереу?лдер басталды. 1988 жылы Бота ?к?мет? бил?ктен кетт?. 1989 жылы Францияда де Клерк президент болды. 1993 жылы ОАР-ды? жа?а Конституциясы ?абылданды. 1994 жылы 27 с?у?рде ?ткен сайлауда А?К партиясы же??ске жет?п, 9 мамырда ?лтты? Ассамблея Н.Манделаны ОАР-ды? президент? ет?п сайлады. 1999 жылы маусымда елде жа?а президентт?к сайлау ?тт?.
ОАР дамы?ан индустриялы-аграрлы ел
[??деу?| ?айнарын ??деу]Жан басына ша??анда?ы жылды? табыс м?лшер? 10571 А?Ш доллары (2012 ж.) шамасында. Халы?ты? 85%-ы аграрлы? салада ж?мыс ?стейд?. ОАР алтын, платина, хром, марганец, сурьма, алмас ?нд?руден д?ние ж?з?нде ал?аш?ы орындарда, уран ?нд?руден 2-орында. ?нерк?с?б?н?? жетекш? саласы – тау-кен ?нд?р?с?. О?т?ст?к-батыс б?л?г?нде м?най ?нд?р?лед?. К?м?р ?нд?руд?? басты аудандары – Трансвааль, Наталь провинциялары, ?ыз?ылт атырабы. ?ара металлургияны? басты орталы?тары – Претория ж?не Фандербейлпарк. Машина жасау, химия, м?най айыру, м?най-химия, тама? ?нерк?с?п салалары дамы?ан. Металл, металл ??деу ?н?мдер?, алтын, ?ымбат ба?алы тастар, ?нерк?с?п ?н?мдер?, т.б. сырт?а шы?арылса, механикалы? аспаптар, ки?м, машиналар ж?не жабды?тар, жем?с-жидектер, м?най ж?не м?най ?н?мдер?, т.б. сырттан ?кел?нед?.
Нег?зг? сауда сер?ктестер?: А?Ш, Жапония, ГФР, ?лыбритания, Франция, Италия, Швейцария.
Т?р?ындар
[??деу?| ?айнарын ??деу]ОАР-да 2017 жыл?ы сарап бойынша 57,725,600 млн адам т?рады. Ол ?лемде 26-орын алады.
?м?рд?? орташа ?за?ты?ы – ерлерде – 50 жыл, ал ?йелдерде – 48 жыл
Н?с?лд?к ??рамы
[??деу?| ?айнарын ??деу]?ара н?с?лдер – 79,4 % А?тар – 9,2 % Т?рл?-т?ст? (к?б?несе мулаттар) – 8,8 % ?нд?лер ж?не азиялы?тар – 2,6%
ОАР-да б?р?нш? халы? сана?ы 1911 жылы бол?ан. Сол кезде а?тар – 22% ??раса, 1980 жылы а?тар 18%-?а дей?н т?ст?.
15 жастан ас?ан т?р?ындарды? сауаттылы?ы 2003 жыл: Ерлер – 87% ?йелдер – 85,7%
Т?лдер? мен елд?? ?рт?рл? т?лдердег? ресми атаулары
[??деу?| ?айнарын ??деу]Ресми т?лдер саны бойынша ОАР Боливия (33 т?л) мен ?нд?станнан (21 т?л) кей?н 3-? орын алып жатыр. ОАР-да 11 ресми т?лдер бар, олар:
Republic of South Africa (а?ылшын)
Republiek van Suid-Afrika (африкаанс)
Riphabu?iki ya Afurika Tshipembe (венда)
IRiphabliki yaseNingizimu Afrika (зулу)
IRiphabliki yaseMzantsi Afrika (коса)
IRiphabliki yeSewula Afrika (о?т?ст?к ндебеле)
IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika (свази)
Rephaboliki ya Afrika Borwa (сесото)
Rephaboliki ya Afrika-Borwa (солт?ст?к сото)
Rephaboliki ya Aforika Borwa (тсвана)
Riphabliki ra Afrika Dzonga (тсонга)
Кейб?р о?т?ст?кафриканды?тар (к?б?н?есе ?ара н?с?лш?лдер) елд? Азания деп атайды.
ОАР – б?рт?тас мемлекет. Елд?? аума?ы 9 провинциялар?а б?л?нген:
| № | Провинция | ?к?мш?л?к орталы?ы | Жер аума?ы | Халы? саны, 2011 жыл | Халы? ты?ызды?ы |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Батыс Кап | Кейптаун | 129 462 км2 (4-?) | 5 822 734 (4-?) | 44,98 адам/км2 (4-?) |
| 2 | Солт?ст?к Кап | Кимберли | 372 889 км2 (1-?) | 1 145 861 (9-ы) | 3,07 адам/км2 (9-ы) |
| 3 | Шы?ыс Кап | Бишо | 168 966 км2 (2-?) | 6 562 053 адам (3-?) | 38,84 адам/км2 (6-ы) |
| 4 | Квазулу-Натал | Питермарицбург | 94 361 км2 (7-?) | 10 267 300 (2-?) | 108,81 адам/км2 (2-?) |
| 5 | Фри-Стейт | Блумфонтейн | 129 825 км2 (3-?) | 2 745 590 (8-?) | 21 адам/км2 (8-?) |
| 6 | Солт?ст?к-Батыс | Мафикенг | 104 882 км2 (6-ы) | 3 509 953 (7-?) | 33,47 адам/км2 (7-?) |
| 7 | Гаутенг | Йоханнесбург | 18 178 км2 (9-ы) | 12 272 263 (1-?) | 675,12 адам/км2 (1-?) |
| 8 | Мпумаланга | Мбомбела | 76 495 км2 (8-ы) | 4 039 939 (6-ы) | 52,81 адам/км2 (3-?) |
| 9 | Лимполо | Полокване | 125 754 км2 (5-?) | 5 404 868 (5-?) | 43 адам/км2 (5-?) |
1994 жыл?а дей?н ОАР-да федерация болатын ж?не ол 4-ке б?л?нд?: Кап провинциясы, ?ыз?ылт сары бос мемлекет?, Наталь провинциясы ж?не Трансвааль провинциясы.
Астаналары
[??деу?| ?айнарын ??деу]ОАР-да ?ш астана бар, соны? б?реу? Претория ?аласы. Претория ОАР-ды? нег?зг? астанасы болып саналады, ?йткен? б?л ?алада елд?? ?к?мет? орналас?ан. Ал парламент болса, елд?? бас?а астанасында орналас?ан: Кейптаун. ?ш?нш? астана Блумфонтейнде – Жо?ар?ы Сот орналас?ан. Себеб?, ОАР басында конфедеративт? мемлекет бол?ан ж?не оны? атауы О?т?ст?к Африка Ода?ы бол?ан. Ода?та ?ш мемлекет бол?ан, ?р?айсысында ?ш астана бол?ан: британ иел?ктер?нде – Кейптаун, ?ыз?ылт сары бос мемлекет?нде – Блумфонтейн ж?не О?т?ст?кафриканды? республикада – Претория.
Экономикасы
[??деу?| ?айнарын ??деу]ОАР – Африка континент?ндег? е? дамы?ан ел ж?не континентте ?ш?нш? ?лемге ?осатын жал?ыз ел. Елд?? Ж??-? 2012 жылда 576 млрд. А?Ш доллары болатын (26-ы орын). Сол жылы Ж?? ?с?м? – 5 %, ал 2008 жылы – 3% болатын. Елд?? нары?ы белсенд? ке?ейт?л?п жатыр, б?ра? о?ан ?арамастан ел ?л? де ?лемн?? е? дамы?ын елдерге жатпайды. Сатып алу ?аб?лет?н?? тепе-те?д?г? бойынша ?лемде 78-? орын?а ие (МВФ м?л?меттер? бойынша), Д?ниеж?з?л?к банк бойынша 65-? орын, ал ЦРУ бойынша 85-? орын. Елд?? таби?и ?оры ?те мол. Телебайланысы, элект ?уаты ж?не ?арсы сферасы ке??не? дамы?ан.
Валютасы: О?т?ст?кафриканды? рэнд, 100 центке те?. 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент ж?не 1, 2, 5 рэнд тиындары, 10, 20, 50, 100 ж?не 200 рэнд банкноттары бар.
Импорттары: м?най, азы?-т?л?к, химикалы? тауарлар; экспорттары: алмас, алтын, а? алтын, к?л?ктер, авток?л?ктер ж?не жабды?тар. Импорт (91 млн. А?Ш доллары 2008 жылы) экспорттан (86 млн. А?Ш доллары) асады.
Бизнест? ж?рг?зу ы??айлы?ы бойынша ?лемде 39-ы орын алады (Forbes журналыны? м?л?меттер? бойынша).
АКТ елдер? халы?аралы? ?йымына к?ред?.
Ж?мыс
[??деу?| ?айнарын ??деу]ОАР-да 49 млн. адамны? тек 18 млн. адамы ?ана ж?мыс ?стейд?. 23% – ж?мыссыз адамдар.
Ж?мыс ?стейт?ндерд?? 65%-ы ?ызмет сферасында, 26%-ы ?нерк?с?п саласында, ал ?ал?ан 9%-ы ауыл шаруашылы?ында ж?мысбасты.
Дерекк?здер
[??деу?| ?айнарын ??деу]- ↑ Mid-year population estimates (23 ш?лде 2018).
- ↑ a b c d South Africa. International Monetary Fund. Тексер?лд?, 21 наурыз 2019.
- ↑ 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексер?лд?, 14 ?ырк?йек 2018.
 | Б?л ма?аланы Уикипедия сапа талаптарына лайы?ты болуы ?ш?н уикиленд?ру ?ажет. |
